Nhật Bản nổi tiếng với bốn mùa rõ rệt, mỗi mùa mang một vẻ đẹp và cảm xúc riêng. Nhưng trong sâu thẳm văn hoá Nhật, thiên nhiên không chỉ được cảm nhận qua 4 mùa, mà còn được chia nhỏ thành 12 mùa trong văn hóa Nhật Bản phản ánh sự thay đổi của khí hậu, cảnh sắc và nhịp sống. Hệ thống cảm nhận thời gian này được gọi chung là Shiki – 四季, nhưng ẩn sau đó là cả một triết lý sống: tôn trọng tự nhiên, trân trọng sự vô thường, và tìm vẻ đẹp ở những điều rất nhỏ bé. Bài viết này sẽ giúp bạn khám phá trọn vẹn ý nghĩa của 12 mùa trong văn hoá Nhật Bản, từ mùa xuân rực rỡ, mùa hạ sôi động, mùa thu sâu lắng cho đến mùa đông tĩnh mịch.

Khái niệm “12 mùa” trong văn hoá Nhật Bản

Người Nhật chia bốn mùa thành mười hai phần nhỏ hơn: sơ, trung và mạt cho mỗi mùa. Cách phân chia này bắt nguồn từ hệ thống 24 tiết khí và 72 hầu cổ truyền, nhưng được giản lược thành 12 “tiểu mùa” dễ hiểu hơn. 12 mùa gồm:

• Xuân: Sơ xuân – Trung xuân – Mạt xuân
• Hạ: Sơ hạ – Trung hạ – Mạt hạ
• Thu: Sơ thu – Trung thu – Mạt thu
• Đông: Sơ đông – Trung đông – Mạt đông

Nhờ sự chia nhỏ này, người Nhật có thể cảm nhận từng nhịp thay đổi rất nhẹ của thiên nhiên: từ khi hoa mơ e ấp, ve bắt đầu kêu, lá bắt đầu chuyển màu cho đến khi tuyết rơi nhẹ trên cành thông.

Mùa Xuân – Haru (春): Khởi đầu và sức sống

Sơ Xuân – 初春 (Shoshun) Sơ xuân là thời điểm chuyển tiếp giữa cái lạnh của mùa đông và hơi ấm đầu tiên của thiên nhiên. Những bông hoa mơ (ume) nở sớm trở thành biểu tượng của sức sống mạnh mẽ, như lời chúc cho một năm mới tràn năng lượng. Trung Xuân – 仲春 (Chūshun) Đây là giai đoạn nổi tiếng nhất của xuân Nhật Bản: mùa hoa anh đào (sakura). Cả đất nước bước vào không khí lễ hội Hanami, nơi mọi người tụ tập ngắm hoa và tận hưởng bầu trời rực rỡ sắc hồng. Cảm xúc đặc trưng của mùa này là mono no aware – nỗi bâng khuâng trước vẻ đẹp mong manh. Trung xuân cũng là thời điểm bắt đầu năm học và năm tài chính, mang ý nghĩa một khởi đầu mới thật trọn vẹn. Mạt Xuân – 晩春 (Banshun) Khi hoa anh đào rơi hết, sắc xanh non (shinryoku) bắt đầu phủ lên khắp nơi. Mạt xuân gợi nhớ sự trưởng thành, một nhịp chuyển mình để chuẩn bị bước vào mùa hè tràn sức sống.

Mùa Hạ – Natsu (夏): Năng lượng, tiếng ve và lễ hội

Sơ Hạ – 初夏 (Shoka) Thời tiết bắt đầu nóng lên, cây cối mọc xanh mướt. Mùa mưa tsuyu chuẩn bị kéo đến, mang theo không khí ẩm nhưng đầy sức sống. Đây là lúc nông nghiệp khởi động mạnh mẽ, người Nhật cầu mong mưa thuận gió hòa. Trung Hạ – 仲夏 (Chūka) Đây chính là mùa lễ hội (matsuri) và pháo hoa (hanabi) rực rỡ. Người Nhật mặc yukata, trẻ em vui chơi khắp nơi, những bữa tiệc mùa hè trở nên sống động hơn bao giờ hết. Trung hạ tượng trưng cho sự bùng nổ của năng lượng, niềm vui và sức trẻ. Mạt Hạ – 晩夏 (Banka) Không khí bắt đầu dịu lại, tiếng ve cũng thưa dần. Đây là thời điểm mang đến cảm giác tiếc nuối – nỗi nhớ mùa hè (natsukoi) thường được miêu tả trong phim, truyện và bài hát Nhật Bản.

Mùa Thu – Aki (秋): Vẻ đẹp chín muồi và sự sâu lắng

Sơ Thu – 初秋 (Shoshū) Gió thu bắt đầu mát, bầu trời trở nên cao và trong. Đây là thời điểm lý tưởng cho các hoạt động ngoài trời, cũng là lúc con người tìm lại sự tĩnh lặng sau mùa hè sôi động. Trung Thu – 仲秋 (Chūshū) Là thời kỳ rực rỡ nhất của lá đỏ (kōyō). Núi rừng Nhật Bản chìm trong màu đỏ, vàng, cam tuyệt đẹp. Người Nhật tổ chức Otsukimi – lễ hội ngắm trăng trung thu, thưởng thức các món đặc trưng như khoai, nấm, hạt dẻ. Trung thu cũng được xem là mùa của nghệ thuật, nơi cảm hứng sáng tác trở nên mạnh mẽ. Mạt Thu – 晩秋 (Banshū) Lá bắt đầu rụng, không khí se lạnh, cảnh sắc trở nên trầm lắng. Đây là mùa của cảm xúc wabi-sabi – vẻ đẹp của sự đơn sơ, của những điều đang dần phai tàn.

Mùa Đông – Fuyu (冬): Tĩnh lặng và sức mạnh nội tại

Sơ Đông – 初冬 (Shotō) Cái lạnh đầu tiên len lỏi qua từng cơn gió. Lá rụng gần hết, bầu trời trong xanh nhưng lạnh. Người Nhật bắt đầu chuẩn bị cho những ngày lễ cuối năm. Trung Đông – 仲冬 (Chūtō) Mùa đông đi vào thời điểm lạnh nhất, đặc biệt ở các vùng có tuyết. Người Nhật tìm đến suối nước nóng onsen để thư giãn, sưởi ấm và tái tạo năng lượng. Trung đông tượng trưng cho sự kiên cường, sức chịu đựng vượt qua giá lạnh. Mạt Đông – 晩冬 (Bantō) Mặc dù là thời điểm lạnh nhất, nhưng mạt đông mang theo những dấu hiệu báo trước mùa xuân: nụ hoa mơ bắt đầu nhú lên, ngày dài hơn, không khí dịu hơn. Đây là mùa của sự suy ngẫm và chuẩn bị cho một chu kỳ mới.

Triết lý sống ẩn sau 12 mùa của người Nhật

• Trân trọng sự vô thường – Mono no Aware: Cách chia 12 mùa giúp con người dễ dàng cảm nhận sự thay đổi, từ đó trân trọng từng khoảnh khắc.
• Sống hài hòa với tự nhiên: Ẩm thực theo mùa (shun), lễ hội và nông nghiệp đều dựa vào nhịp 12 mùa.
• Nguồn cảm hứng bất tận cho nghệ thuật: Haiku, hội họa, kiến trúc và thiền đều chịu ảnh hưởng sâu sắc từ sự tinh tế của từng tiểu mùa.

12 mùa trong đời sống Nhật Bản hiện đại Dù xã hội công nghiệp phát triển, người Nhật vẫn duy trì ý thức về 12 mùa qua:

• Các lễ hội theo mùa
• Ẩm thực thay đổi theo từng giai đoạn trong năm
• Thời trang Xuân – Hạ – Thu – Đông
• Trang trí nhà cửa và không gian sống
• Phong tục thưởng trà, nghệ thuật cắm hoa Ikebana

Chính sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại tạo nên bản sắc văn hoá Nhật Bản độc đáo. 12 mùa trong văn hoá Nhật không chỉ là cách phân chia thời gian mà còn là một triết lý sống đầy tinh tế. Người Nhật nhìn vào từng chuyển động nhỏ của thiên nhiên để cảm nhận vẻ đẹp, nuôi dưỡng tâm hồn, và sống chậm lại giữa nhịp đời hối hả. Chính triết lý này đã tạo nên một Nhật Bản giàu cảm xúc, sâu sắc và hài hòa – điều khiến đất nước này trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho thế giới. >>>tìm hiểu thêm: Văn hóa Onsen – Khám Phá Tắm Suối Nước Nóng Nhật Bản | Cẩm Nang Du Lịch Nhật